Het was kluizenaar Haesen die ter ere van Antonius van Padua in 1758 bij testament een hoogmis met preek stichtte op het feest van de heilige (13 juni) en een hoogmis op de dinsdag na de feestdag. De grote toeloop van bedevaartgangers had echter plaats op de laatste zondag van juni.
Dan werd er het feest gevierd van St. Leonardus, de heilige kluizenaar uit de 6e eeuw, hoewel in de oude kerkelijke feestkalender zijn feestdag op 6 november viel. Op die zondag in juni trokken veel mensen uit de omtrek en uit Maastricht ’s morgens vroeg, alleen of in groepen, naar de kluis op de heuvel. Die tocht werd de ‘Sjaasbergergank’ genoemd. Er werd een hoogmis in de openlucht gehouden, waarna een uitbundige volkskermis plaatsvond.
Op 18 juni 1808 verbood de maire van Schin op Geul dat op het Leonardusfeest de mis in de kapel werd gelezen en dat tenten voor de verkoop van eten, drinken en kramerijen werden opgericht.
Als alternatief mocht er die dag wel op het kerkhof van de kerk van Schin op Geul worden gehandeld ‘vanden vremden zowel als van de inwoonders’. Hoewel dat jaar geen mis op de Schaelsberg werd gedaan, trokken de bedevaartgangers en handelaren er toch naar toe om er hun devotie te doen en handel te drijven.
De bedevaart bleef bestaan, zoals blijkt uit het reisverslag van Craandijk uit 1888: ‘Zoo gij den Schaefsberg [sic] al dan niet zoudt bezoeken om de wille der hermitage, verzuim de bedevaart derwaarts niet om het heerlijk deel der schepping Gods, dat zich daar voor u ontrolt’. Toen in 1905 kluizenaar Clemens Salingré koos voor de huwelijkse staat, stond de kluis enige maanden leeg.
Een opvolger, broeder Auguste Tevesen, kon nog worden gevonden, waardoor de continuïteit van de ‘gang’ werd gewaarborgd.
Over de ‘gang van 1906, op de laatste zondag van juni, berichtte de Limburger Koerier: ‘van alle zijden stroomen bedevaartgangers naar de kluis om de heilige missen bij te wonen [en] naar het sermoen te luisteren van den E. Pater, die de duizenden daar aanwezig, opwekt tot geloof en deugd. Na afloop der plechtigheden is het volop kermis…’ In 1930 is broeder Lutgerus uit de kluis vertrokken. Kluis en kluizenaar waren ondertussen meer en meer een toeristische attractie geworden, zodat de kerk geen verdere pogingen heeft gedaan de kluizenaarstraditie te bewaren
In 1939 kwam er ook een einde aan de ‘Sjaasbergergank’. Een zekere ‘Pluvius’ constateerde in 1949 dat de Leonardusviering steeds minder volk trok. Er bestonden wel plannen om de weg naar de kluis toegankelijk te maken voor autobussen, zodat reisondernemingen de kluis in hun toeristische routes konden opnemen.
In 1969 werd de traditie van de bedevaart hersteld door de kring Valkenburg van dialectvereniging Veldeke, met medewerking van de geestelijkheid van Schin op Geul. Sindsdien wordt op de laatste zondag van juni weer een hoogmis in de openlucht gehouden, opgedragen door de pastoor van Schin op Geul, waarbij het Limburgse dialect het Nederlands vervangt. Een groot aantal personen komt uit Valkenburg. maar de inwoners van Klimmen, Hulsberg, Ransdaal, Walem en Schin op Geul laten zich ook niet onbetuigd. Na afloop is er een kermisachtig feest op het plateau.
De ‘Stichting Sjaasbergergank’ te Valkenburg houdt de traditie van de ‘gank’ in stand. Op 17 januari, het feest van St. Antonius Abt, die als patroon der boeren gold en als beschermer tegen veeziekten, kwamen tot in de jaren dertig ook heel wat mensen naar de kluis. Zij haalden bij de kluizenaar kleine ‘Sintteunis-broodjes’, waarop een T ingedrukt stond, om ze aan het vee te voeren.
Eveneens brandmerkte indertijd de kluizenaar met een Hubertussleutel honden tegen hondsdolheid.
Bron: Meertens Instituut
Tijdens het programma Stemmingmakers op L1 (de regionale omroep van Limburg) sprak Frank Ruber met Ineke Strouken (Tegelen, 1951), toenmalig directeur van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed. Daarbij kwam onder andere de Sjaasbergergank ter sprake.
“Het is de mooiste traditie van het Cultureel Erfgoed.”
Het interview kunt u hieronder luisteren.
- Zondag 25 juni 2023 Sjaasbergergank bij de Kluis
Enkele impressies: - Zondag 26 juni 2022 Sjaasbergergank bij de KluisDe laatste 2 jaar is in plaats van de complete Sjaasbergergank als alternatief vanwege Corona een mis uitgezonden op de dag van de Sjaasbergergank, die daarna ook nog kon worden gevolgd via TV Valkenburg. Op zondag 26 juni was er weer een “complete” Sjaasbergergank! Wij hebben samen dit Feest, met Openluchtmis en Gezellig Samenzijn gevierd!
- De alternatieve Sjaasbergergank van 27 juni 2021Ook dit jaar alléén te volgen via TV Valkenburg Als gevolg van de Corona maatregelen was ook dit jaar géén traditionele Sjaasbergergank met openlucht Mis en volkskermis. Ook dit jaar is een Heilige mis opgedragen in de Kluis . … Lees meer
- De alternatieve Sjaasbergergank van 28 juni 2020In verband met het coronavirus was er in 2020 geen Sjaasbergergank, geen bedevaart, geen mis in de openlucht en geen feest na de afloop van de mis. In samenwerking met TV Valkenburg en de stichting Sjaasbergergank kon iedereen toch de speciale eucharistieviering vanuit de Kluis op de Sjaasberg bijwonen via TV, online en social media. … Lees meer
- Sjaasbergergank 2019De Sjaasbergergank trok op zondag 30 juni 2019 voor de 219e keer. Onder een stralende zon vertrok de pelgrimstocht om half tien vanuit Walem naar ‘de Kluis’ waar de schutterij ‘De jonge en Oude Nobele’ uit Valkenburg het laatste stuk aansloten en de groep begeleide tot bij het altaar. Onze buitenkathedraal was weer goed bezet. … Lees meer
- Sjaasbergergank 2018
- Sjaasbergergank 2017
- Sjaasbergergank 2016
- Sjaasbergergank 2015Op 28 juni trok de Sjaasbergergank voor de 225e keer.
- Sjaasbergergank 2014
- Sjaasbergergank 2013Het was kluizenaar Haesen die ter ere van Antonius van Padua in 1758 bij testament een hoogmis met preek stichtte op het feest van de heilige en een hoogmis op de dinsdag na de feestdag. De grote toeloop van bedevaartgangers had echter plaats op de laatste zondag van juni. Dan werd er het feest gevierd … Lees meer
- Sjaasbergergank 2012
- Sjaasbergergank 2011
- Sjaasbergergank 2010
- Sjaasbergergank 2009Op zondag 28 juni werd de Sjaasbergergank gevierd met een H. Mis in de openlucht met zang van Gemengd Zangkoor ‘Orphée’ uit Houthem.’s Middags werd de Leonarduskermis gevierd.
